Montaż atrakcji - tekst Magdaleny Hasiuk

Montaż atrakcji

Przesilenia – najnowsze przedstawienie Innej Szkoły Teatralnej Teatru Węgajty zarówno poprzez swój tytuł, formę, jak i problematykę wpisuje się w linię spektakli realizowanych od lat w ramach IST. Przesilenia podobnie jak: Czujność, Mniej, Godzina 0, Wielogłos oraz teatralogia żywiołów (Woda 2030, Ziemia B, Ogień, kryzys, dworzec centralny, Powietrze e(ks)misja) stanowią przykład teatru krytycznego, społeczno-politycznego, którego sztandarowymi hasłami są: „współistnienie”, „szacunek” i „świadomość”, rozumiane szeroko, w skali całej planety i na wielu planach w obszarze ekologicznym, międzygatunkowym i międzyludzkim. Przy czym głosy kolektywu twórców odnalezione w niewielkiej stodole, w wiosce w Północno-Wschodniej Polsce w sposób wręcz niezwykły rezonują z aktualnymi sprawami świata i kraju; sprawami esencjonalnymi i niepokojącymi, wobec których trudno jest zachować poczucie sprawczości. Taki wydaje się jeden z celów przedstawienia w reżyserii Wacława Sobaszka. Sztuka w rozumieniu kolektywu IST nie tylko ma budzić świadomość w widzach, ale dostarczyć im też narzędzi zdolnych przywrócić sprawczość ich działań poza teatrem. Jest wołaniem podejmowanym przez każdego z aktorów z osobna oraz przez cały zespół i kierowanym bezpośrednio do widza. Aktor nie tyle kreuje tutaj określoną rolę, co poprzez wiązkę słów, działań i postaci dzieli się swoim myśleniem, poszukiwaniami i znaleziskami: poetyckimi, politycznymi i społecznymi, swoimi narzędziami demaskującymi rzeczywistość i tymi, które pozwalają mu, mimo wszystko się w niej odnajdować i działać twórczo. Wykonawca nie tyle emanuje „trudnymi” informacjami, co zachęca widza do podjęcia indywidualnej drogi poszukiwań, być może prostej, skromnej, ale własnej. Nierzadko ukazuje przy tym swoje trudności, czasami nawet braki (także aktorskie i warsztatowe). Nie zatrzymują go one jednak w drodze, nie są pretekstem dla bezczynności, nie są powodem do autocenzury. W finale przedstawienia to działanie podejmowane przez aktorów staje się najważniejsze. Jest nieodzowną odpowiedzią daną światu. Do działania performerzy zapraszają też widzów.   

Forma spektaklu wyrasta wprost z kabaretu politycznego i bliska jest tradycji Brechtowskiej. Działania pantomimiczne, w tym sekwencje maskowe, fragmenty taneczne, etiudy aktorskie – wykonywane pojedynczo, w parach i w zmieniającej się konstelacji performerów, wstawki muzyczne, komentarze socjologów, analizy strategii polityków, fragmenty poezji tworzą w Przesileniach rodzaj patchworku. Opiera się on na montażu atrakcji (w rozumieniu Sergiusza Eisensteina), w którym rolę kluczową pełni rytm oparty nie tylko na fragmentach muzyki, ile na muzyczności słów, fraz i działań. Spektakl porządkują trzy songi. To one stanowią kluczowe punkty struktury dramaturgicznej, a zarazem esencję przedstawienia: Kto ty jesteś? (trawestacja najważniejszego patriotycznego wiersza uczonego w polskiej szkole), pieśń o ginących ludziach oraz Mniej. Przy czym przesłanie wyrażone wprost łączy się z sekwencjami i obrazami zbudowanymi na zasadach metafory (przypowieść o wąskich drzwiach, o wadze, o stąpaniu po ostrzu miecza) oksymoronu („błądzę tak trafnie”) czy wręcz koanu („kto znalazł, źle szukał”). Nieoczywistość i bogactwo znaczeń można odnaleźć też w zjawiskowej sekwencji „zakłopotanego Zajączka” (w wykonaniu Marii Legeżyńskiej).

Przesilenia opierają się na paradoksach. Spektakl polityczny ujawnia poetycką strukturę świata, a różnica warsztatowa między performerami – świadczy nie tyle o brakach tych początkujących, co o teatralnym współistnieniu różnych generacji, w którym początkujący (wszak to Szkoła) uczą się od doświadczonych (mistrzów). Scena staje się żywym miejscem transmisji.

o kolędowaniu

8go stycznia, 2016

Nowica, koło Gorlic. Bliski doskonałości jest tu nasz spektakl domowy, Herodowy. Ludzie reagują tak samo, jak na początku, w latach 80tych. Coś przejmującego jest w tych reakcjach. Ta oczywistość przyzwalania, zgody na nasze wyłączenia światła w ich mieszkaniach, niemalże zaraz po przekroczeniu progu. W końcu  jesteśmy „obcy” ludzie. Nadal, po tylu latach, choć odrobinę już oswojeni.

15 stycznia, 2017

Ciągle w kolędowaniu nie objawiło się jeszcze to, co przeczuwam, że jest. Czy uda się w końcu znaleźć? A co dopiero opisać! Ściganie sensu. Jest coraz bliżej, ale możliwość spełnienia ucieka, chowa się. Powiada: może w następnym sezonie. Chyba jestem coraz bardziej kolędnikiem pedagogiem. Orszak kolędniczy jest wędrującą szkołą, szkółką leśną, górską. Z jednej strony próby sformułowania ludzkiego sensu tego obyczaju. Z drugiej siła, magnetyzm wspólnoty. Przerzucanie niewidzialnych mostów.

12 stycznia, 2018

Kolędowanie, żeby było żywe, zawsze musi być twórczością. W ustalonych, niemal hieratycznych  formach, w "stągwiach" musi przepływać nowa energia i nowa emocja. Trzeba dużo z siebie dać. Emocja, ogień. Przy tym ogniu można stworzyć coś jeszcze. Kolędowanie może być pożywką dla nowych form, wypowiedzi aktualnych, dla szopki noworocznej.

14 stycznia 2008

 Doświadczenie kolędowania można by opisać przez porównanie do rodzenia. Choć rodzenie, ten żywioł mogę sobie jedynie wyobrazić. Jednak rodzenie i to nasze kolędowanie mają coś wspólnego, jedno i drugie trudno jest zdokumentować. Wymyka się. Działa jakaś siła poza  kontrolą. Zaskakuje nas. To inna rzeczywistość, inne doznanie. Bolesne i piękne. Coś, co chce pozostać w ukryciu, poza zwyczajnym biegiem rzeczy. Przychodzą na myśl też te wszystkie relacje dawniejszych kolędników, że czeka się na to cały rok, na to najważniejsze. Że w tym jest sens życia. Poza tym pustka.

Kolędowanie ma niezwykłą dynamikę, niezwykły przebieg. Zawsze tyle rzeczy  zaskakuje. Uruchamia się wielka ilość energii, która nigdy się nie wyczerpuje. Nawet kiedy dochodzi się już do kresu, nagle energia odradza się. Niedawno Eloisa, która przyjechała na naszą alelujkę z Brazylii, opowiadała o chodzeniu po domach z „Królami”  w stanie Bahia. W Święto Trzech Króli i później. Opowiada, jak wyczerpani drogą i wysiłkiem „Króle” odzyskują nagle energię. Wystarczy jakiś gest, zachowanie kolejnego gospodarza. Gdy śpiewają przed drzwiami pieśń o świętym Sebastianie wszyscy stoją wyprostowani, nie tańczą. Chodzi o to, by ich wpuszczono. Dokładnie tak jest i u nas.

15 stycznia, 2008

Bóg jako pretekst. Gdy chodzę po Dąbrowie i Nowicy, przez tyle lat, kolędując,  śpiewając, powtarzając słowa w rodzaju Bóg, Chrystus, Maryja.  Ja bezbożnik, ateista... Jednak żeby śpiewać, żeby śpiewać dobrze, muszę w jakimś stopniu dawać wiarę tym słowom. Są one  częścią tego, co akceptuję, kolędowania.

„Bóg się notą staje, w ziemskie schodząc kraje.” Oto kwintesencja kolędy. Przeczytałem to w nowej książce Bartmińskiego. Nota, dawniej nuta.

Po powrocie wykańczamy redakcyjnie tom „Inna szkoła teatralna”. Przypomniałem sobie nagle tamto dawne  zdarzenie podczas kolędowania w Nowicy. Gościliśmy u Jana Szymczyka, miejscowego muzykanta. Tego dnia spaliśmy nieco dłużej, z rana zaś do gospodarza przyszedł jakiś gość. Dopytywał się, co za jedni, ci, co śpią pokotem na sianie. Pan Janek, po cichu: - To taka szkoła. Szkoła nauki i kultury.

Jeśli dobrze pamiętam, powiedział też, że to taka szkoła, która wędruje, która jest w podróży.

16 stycznia 2008

Nowica. Mirek ma pomysł, by obok drogi, między dwoma domami, dolnym i górnym postawić pomnik pana Janka. Wzór plastyczny jest świetny. Zdjęcie, na którym pan Janek w podkoszulce, w dziwnym berecie trzyma na ręku futerał ze skrzypcami. Wygląda to tak, jakby trzymał psa. Mirek twierdzi, że pan Janek na tym zdjęciu wygląda niezwykle młodo.

16  stycznia, 2008

Po drodze do Nowicy zatrzymujemy się w Dąbrowie. Nazajutrz, gdy odbyło się coś takiego jak próba generalna, lub prolog naszego kolędowania Krzyś Wrona  opowiada ciekawe historie. Dziś o swoim i Darii ślubie. Ślub odbył się na szczycie góry Święty Krzyż. Była ona kiedyś pogańska. Krzyś zapytał o zgodę przeora. Tekst przysięgi małżeńskiej ułożyli sami małżonkowie. Początek był taki mniej więcej.

„ Ponieważ najpewniejszą rzeczą jest niepewność, nie mogę Ci nic przyrzekać…” Narzeczeni udali się na górę boso, idąc na czele orszaku. Obrączki zabrali ze sobą, zrobione były z wikliny.

Asia Zbiegień opowiada o tym, jakie znaczenie miało  nasze kolędowanie w jej życia. Jest w tej relacji odwaga, otwartość. Kiedyś  potrafiła z tą samą śmiałością zakomponować wiersz Suryna w przebiegu Missy.

20 stycznia, 2012

Pojawił się w górach, w Nowicy. Jakby z nieba spadł, albo z innej czasoprzestrzeni. Opowiada, że mieszka w Bartnem. Pamięta, jak przyjechaliśmy kolędować  i  on się do nas przyłączył. Był wtedy nastolatkiem. – Do końca życia tego nie zapomnę. Opowiada o Stryjku, naszym wspólnym znajomym. Stryjek zjeżdżał z góry na rowerze, przewrócił się i zginął. Zaprasza do Bartnego. Musimy koniecznie go odwiedzić. Przedstawia się. Jego nazwisko Gbur.